Franciszek Jaskulski

“Zagończyk”

aut. Łukasz “Toldo” Cichy, 18.04.2015

ur. 16-09-1913 zm. 19-02-1947 (zamordowany przez UB)

Franciszek Jerzy Jaskulski urodził się 16 września 1913 r. w Castrop – Rauxel w Niemczech. Był synem Ignacego i Marii z Kozalów, polskich emigrantów, którzy osiedli w Westfalii. Ojciec był działaczem polonijnym, a matka spokrewniona była z bp Michałem Kozalem. W 1926 r. Jaskulski razem z rodzicami powrócił do odrodzonego kraju i zamieszkał w Wielkopolsce. W okresie lat 1926 – 1928 był harcerzem w drużynie Ludwika Danielaka. W 1928 r. rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Krotoszynie, którą zakończył w 1933 r., a następnie pracował w Urzędzie Gminnym w Zdunach. W 1935 r. przeniósł się do Kobylina, gdzie pracował w tamtejszym wójtostwie. W tym samym roku ożenił się, a w następnych latach urodziło mu się dwóch synów i córka. Studiował prawo przez trzy semestry, ale ostatecznie w 1937 r. ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, która była bardzo elitarną wówczas szkołą kawalerzystów. Uzyskał stopień plutonowego podchorążego. W tym roku odbywał też służbę wojskową w 17 Pułku Ułanów w Lesznie. Przed wojną działał jeszcze w harcerstwie. To w nim poznał kolegę z ławki swego brata – kapitana Czesława Bardzika (1917-1991) ze Zdun, późniejszego oficera AK na Lubelszczyźnie. W 1939 r. Jaskulski uzyskał stopień harcmistrza w harcerstwie. Prowadził grupę harcerską im. Zawiszy Czarnego.

Gdy rozpoczęła się II Wojna Światowa zgłosił się ochotniczo do 68 pułku piechoty, który stacjonował we Wrześni i przemierzył z nim cały szlak, od Wielkopolski, przez bitwę nad Bzurą, a po obronę Warszawy kończąc. Później dostał się do niewoli i w już październiku 1939 r. z niej zbiegł. W 1940 r. pieszo powrócił do Zdun, gdzie przez kolejne dwa lata pracował na tamtejszej kolei. Już wtedy organizował konspirację. Samowolnie organizował młodzież oraz wydawał gazetkę Zagończyk. W 1941 r. wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. Od jesieni 1941 r. do wiosny 1942 r. pracował pod Smoleńskiem. Później wrócił do Zdun. W styczniu 1943 r. gdy część tutejszych struktur ZWZ uległo dekonspiracji zbiegł na Lubelszczyznę. Tam od września 1943 r. był dowódcą Oddziału Dyspozycyjnego Armii Krajowej (dawne ZWZ), a później dowódcą plutonu. W lutym 1944 r. jego oddział partyzancki Pilot wszedł w skład 15 pułku piechoty AK, a on sam został porucznikiem i dowódcą 2 kompanii 1 batalionu tego pułku. Używał wówczas pseudonimów Zagon lub Zagończyk. Jaskulski brał udział w AKowskiej akcji Burza, która polegała na wyzwoleniu miast kresów wschodnich razem z wojskami Armii Czerwonej. W czasie tej akcji Jaskulski uczestniczył w zdobyciu Puław, a 21 lipca 1944 r. pokonał 150 – osobowy niemiecki oddział, który chciał spalić polską wieś Końskowolę. 30 lipca został rozbrojony przez NKWD (Народный комиссариат внутренних дел – policja polityczna ZSRR) w Borysowie, ale jego oddział i tak ruszył na pomoc powstańcom warszawskim. Jaskulski pozostawał w konspiracji i podjął pracę sekretarza gminy w Górkach k. Puław. 3 listopada 1944 r. został uwięziony przez Urząd Bezpieczeństwa, a 8 stycznia 1945 r. skazany na śmierć. 4 września podjął brawurową ucieczkę z więzienia we Wronkach w przebraniu strażnika.

Jaskulski powrócił na teren Puław i tam wstąpił do Wolności i Niezawisłości, gdzie szybko awansował, aż w końcu w 1946 r. był komendantem inspektoratu, który obejmował Radom, Kozienice, Starachowice, Kielce i Końskie. Stworzył duże oddziały partyzanckie, opanował Szydłowiec i Skaryszew, likwidował konfidentów z UB i NKWD oraz walczył z NKWD, UB i Korpusem Bezpieczeństwa Wewnętrznego m.in. pod wsią Błotne Górne w czerwcu 1946 r. W tym czasie został majorem. Jego sukcesy przerwała zdrada bliskiego współpracownika i aresztowanie przez UB 26 lipca 1946 r. 17 stycznia 1947 r. został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy na karę śmierci, którą wykonano 6 lutego 1947 r., prezydent PRL Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Zagończyk został zamordowany na trzy dni przed wejściem w życie ustawy o amnestii, która pozwalała by zamienić karę na dożywocie lub 15 lat pozbawienia wolności, z której i tak miałby szansę wyjść w latach odwilży, czyli latach 50. XX w. Franciszek Jaskulski został odznaczony w czasie wojny Virtuti Militari III kl. i Krzyżem Walecznych, a w 2009 r. Krzyżem Polonia Restituta (Order Odrodzenia Polski) IV kl. Sąd Wojewódzki w Kielcach, na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, unieważnił wyrok z dnia 17 stycznia 1947 r. wobec Franciszka Jaskulskiego, uznając, że istniejący w sprawie materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, że Franciszek Jaskulski skazany został za czyny związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Fot. Franciszek Jaskulski w 1947 r. w mundurze 17 Pułku Ułanów z Leszna ze zok.zduny.pl

Bibliografia:

Jerzey Sprawka, „Zapach lasu” Lublin 2007
Leszek Żebrowski, „Jaskulski Jerzy Franciszek”, w: Encyklopedia Białych Plam, Radom – Lublin, 2002, T. VIII
Daniel Zawada, Mjr Franciszek Jerzy Jaskulski „Zagon”, „Zagończyk”, na stronie http://www.zolnierzewykleci.pl, [dostęp: 04.03.2014]
Łucja Długiewicz – Paszek, „Żołnierz i obrońca ojczyzny”, w: Rzecz Krotoszyńska nr 12 z dnia 22 grudnia 1990