Wojciech Rydzyński – herbu Wierzbna, pułkownik, ur. ok. 1720 roku – Stolnik poznański (1756) oraz marszałek Konfederacji Barskiej (1768 – 1770) na terenie Wielkopolski. Był synem Jana i Eleonory z Bnińskich. Posiadał liczne majątki ziemskie jak: Jeżewo, Werbno, Wrociny, Jaworza, Wyrzysk – w kaliskim i poznańskim oraz Dobrzyca od 1766 roku. Był posłem na Sejm z województwa kaliskiego (1746). w czasie wojny siedmioletniej jego majętności zostały bardzo poważnie zniszczone. Wojciech Rydzyński w młodosci był porucznikiem w chorągwi husarskiej Adama Czartoryskiego. Znany był z bliskiej współpracy z gen. J. Augustem Mniszchem oraz biskupem z Krakowa Kajetanem Sołtykiem. W 1766 roku powołany do Komisji Wojskowej Koronnej. Jako pierwszy porwał do broni Wielkopolan w czasie Konfederacji Barskiej w 1768 roku, uważanej przez historyków za pierwsze powstanie narodowe w dziejach Polski.

Oprócz wojsk Wielkopolskich oraz szlachty i licznej rzeszy mieszczan Wojciech Rydzyński podporządkował sobie część oddziałów królewskich, które w Krajnie w dniu 5 czerwca 1768 roku ogłosiły go Komendantem Wielkopolskim. Dzień później 6 czerwca, ogłoszono akt zawiązania Konfederacji na terenie Wielkopolski. Było to pod Gębicami w rejonie Kcyni, gdzie wybrano go marszałkiem. Wojciech Rydzyński wkrótce po tym ogłosił tzw. „Uniwersał o poborze rekrutów do wojska”. Z początku walczył pod Inowrocławiem, a potem idąc na południe stoczył kilka wygranych potyczek z Rosjanami.

W dniu 11 czerwca 1768 roku oddziały Wojciecha Rydzyńskiego stoczyły pod Pyzdrami pierwszą większą bitwę. Po drodze dołączały do niego oddziały spod Gniezna, Kościana, Strzelec Wielkich. 12 czerwca były już pod Raszkowem. Rosjanie nie mogli zatrzymać jego szybkiego marszu na południe. 14 czerwca oddziały Rydzyńskiego były już pod Krotoszynem (por. opis bitwy pod Krotoszynem). Do rozbicia i zatrzymania Rydzyńskiego skierowano wojska okrutnego Drewicza. Tam doszło do dużej bitwy z wojskami rosyjskimi pod dowództwem Konstantinowa i Drewicza. Pierwsza faza bitwy przebiegała pod dyktando polskich wojsk konfederacji, ale ostatecznie pod rosnącym naporem wojsk Drewicza, musiały się one wycofać w rejon Zdun, gdzie doszło do drugiej i decydującej fazy bitwy – w dniu 15 czerwca 1768 roku. Niestety wojska Rydzyńskiego poniosły porażkę. Wojskom rosyjskim aktywnie pomagała niemiecka ludność mieszczańska Zdun. W wyniku porażki wojska Rydzyńskiego skutecznie wycofują się w rejon Milicza, a potem na Śląsk.

Kiedy ponownie próbuje zorganizować swoje wojska, okazało się, że część jego żołnierzy wcielonych zostało podstępnie do armii pruskiej, a on sam zostaje aresztowany w Miliczu. W lipcu 1768 roku zostaje uwolniony. Udaje się do Krakowa, gdzie wraz z Wielkopolanami bierze heroiczny udział w obronie tego miasta. Po upadku obrony Krakowa, przedostaje się do Mołdawii w dniu 29 grudnia 1768 roku. Niesłusznie potem Wojciecha Rydzyńskiego oskarżano na zjeździe konińskim o nieudolne kierowaniem wojskami Wielkopolskimi. Jak wiemy z opisu historycznego nie były to słuszne oskarżenia. Dowodzenie wojskami Wielkopolskimi po Wojciechu Rydzyńskim objął Jakub Ul Ostoja Ujejski, który podobnie jak on zawiązał wojsko Wielkopolskie w Kcyni, uderzył na Januszkowice, a następnie pokonał Rosjan w Bydgoszczy i Fordonie, po czym zajął obydwa te miasta.

Rydzyński aż do wiosny 1770 roku zasiadał w Radzie Szefów Barskich w Preszowie, by potem ponownie powrócić na Śląsk, gdzie zmarł 1 czerwca 1770 roku.

Opracował:  ppłk rez. mgr Krzysztof  F. Nawrocki 

Bibliografia:

-Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): „Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1981;

• Wacław Szczygielski, „Konfederacja Barska w Wielkopolsce 1768 – 1770”, Warszawa 1970;

• Stanisław Pilarski, Konferderacja Barska w Kcyni i w okolicach, wyd. PWN, Toruń 1997

• Krzysztof F. Nawrocki, „Dzieje rodzin z południowej Wielkopolski: Nawrocki – Danielak – Domagalski”, Warszawa 2014;

• http://instytuthistoryczny.pl/285-kalendarium/droga-do-upadku- 1764-1795/konfederacja-barska-176…

• dane genealogiczne, związane z rodziną Marcina Nawrota – Kwerenda genealogiczna realizowana na wniosek mjr. Krzysztofa F. Nawrockiego, prowadzona w marcu 2015 roku przez kustosz Joannę Lubierską – Lewandowską z Archiwum Archidiecezji w Poznaniu (także przedstawiciela firmy genealogicznej Origo Poznań).

Uzupełnienie historyczne:

Z ostatnich badań archiwalnych i prowadzonych kwerend wynika, że Wojciech Rydzyński sprowadził na teren powiatu krotoszyńskiego wielu żołnierzy pochodzenia szlacheckiego, którzy w części wykupili ziemie na tym terenie, z obawy przed zajęciem ich przez pruskich panów. Wśród nich byli między innymi protoplaści rodów Skrzypczaków, Bielawnych, Poplewskich, Nawrotów, Sadowskich, Lipskich, Domagalskich (np. Jan Domagalski – powstaniec wielkopolski i potomek powstańców i konfederatów z rodu Domagalski był ojcem Ireny Domagalskiej – żony Feliksa Nawrockiego), Cierniewskich i wielu innych. Na przykład w rejon Konarzewa i Baszkowa trafił podkomorzy Marcin Nawrot (1738 – 1806) h. własnego Nawry – zwany „Wielkim”, Rodzina jego pochodziła z okolic Rawicza, Kościana i Gniezna (Strzelce Wielkie, Jeżyce, folwark – osada Nawry, czy Niechanowo). Z obawy przed represjami jego dwaj synowie Kazimierz (Casimirus ur. 1778) i Wojciech (Adalbertus ur. 1783), którzy urodzili się już w Konarzewie, zmienili swoje nazwiska na Nawrocki. Pierwszy z nich był kupcem i cześnikiem (posiadaczem tawern) na dworze w Konarzewie i Szczerkowie, a drugi zarządcą i głównym kucharzem na dworze w Baszkowie. Synem Kazimierza i Teresy z Sadowskich h. Lubicz był Franciszek Nawrocki (Jakub Nawrot), uczestnik powstań narodowych 1848 i 1863. Starszy syn Kazimierza, Jan Nepomucen Nawrocki – podobnie jak ojciec Kazimierz, brał udział w Powstaniu Listopadowym 1830 – 31. Był kawalerem srebrnego Krzyża Virtuti Militari.