Zacznijmy od początku… Historia Rodu zaczyna się w roku ok. 1359, kiedy to Jan Czarny, krewny Zawiszy Czarnego otrzymał od króla Ludwika Węgierskiego herb „Nawry” („Miecze”), zaś Kazimierz Wielki po jego powrocie do Ojczyzny zmienił mu zawołanie na Nawrócon (1362). Jan wrócił z Węgier i oddał hołd Królowi po upadku Wielkiej Konfederacji Wielkopolan, która odbyła się w latach 1352 – 54 pod przywództwem Wojewody Wielkopolskiego Maćka Borkowica.

Jan Czarny był dworzaninem u Macieja Borkowica w latach 1345 – 1354. Syn Jana – Kazimir walczył z Krzyżakami pod Grunwaldem 1410 w Chorągwi Kaliskiej. Jego syn Paweł był pierwszym, który używał nazwiska Nawrot, a było to w okresie lat 1481~1489.

Konfiskata mienia za udział w powstaniu

Sygnet z herbem Nawry, którym pieczętowali się Nawroccy z 1794 r.

Rodzina Nawrotów i Nawrockich prawie do końca XVIII w. zamieszkiwała w folwarku Nawry (być może już wtedy niemieccy zaborcy zagarnęli ten folwark – nie wiadomo jednak, czy całkowicie i ostatecznie, a może dopiero około 1832-1834 roku, w wyniku tzw, pruskiej konfiskaty mienia), majątku pod Gnieznem, a potem w Konarzewie k. Krotoszyna. Ostatnim właścicielem był Marcin Nawrot seu Wielki (s. Franciszka Nawrota – ur. 1696 i wnuk Łukasza de Nawrota – ur. 1662). Marcin Nawrot był konfederatem barskim 1768-1772, a potem walczył w insurekcji kościuszkowskiej 1794 r. pod dowództwem por. Franciszka Budziszewskiego oraz gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.

Jego syn Kazimierz Nawrocki brał czynny udział w powstaniu listopadowym 1830-1831, za co musiał uciekać pod przybranym nazwiskiem do Francji, gdzie po upadku powstania wraz z płk. Ludwikiem Oborskim kontynuował misję patriotycznego przygotowania kolejnych zrywów m.in. Wiosny Ludów 1848. Był bliskim współpracownikiem Ludwika Oborskiego i jego osobistym przyjacielem. Jego dobra zostały ostatecznie i całkowicie skonfiskowane przez Prusaków, prawdopodobnie w latach 1832-1834 roku, za udział w Powstaniu Listopadowym i za wcześniejsze zrywy patriotyczne jego Przodków.  Ziemie rodzinne pod Gnieznem tzw. folwark Nawry (na północny – zachód od Gniezna – okolice Jaroszewa i Kłecka), przodkowie otrzymali od króla Polski Kazimierza Wielkiego. Kazimierz, podobnie jak jego ojciec Marcin, musiał ukrywać się w Konarzewie (stąd jeden z powodów zmiany nazwiska około 1796 roku).

Trzeba wspomnieć, iż Kazimierz Nawrocki był średniozamożnym szlachcicem ziemiańskim, tabernatorem i kupcem, a tracąc dobra majętne w okolicach Gniezna (prawdopodobnie także okolice Pawłowa, Jeżyc, Jaroszewa) nigdy nie został pozbawiony przez Polskę tytułów i praw nadanych przez króla Polski i Węgier jego Protoplastom. Pozbawiony wszystkiego po powstaniu listopadowym, zmuszony został do ucieczki z Wielkopolski, a następnie przez Austrię i Szwajcarię dostał się do Paryża. Pozostawił rodzinę w dobrych rękach ówczesnych właścicieli Konarzewa oraz Majsnerowiczów.

Będąc na emigracji w Paryżu, podobnie jak inni powstańcy był uznawany i poważany przez władze francuskie oraz polskich magnatów jak np. Adama Jerzego Czartoryskiego, z którym nie zawsze się wprawdzie zgadzał, co do koncepcji wyzwolenia Ojczyzny i przyszłych jej struktur, ale rozmawiał nader chętnie. Kazimierz Nawrocki zmarł 27 stycznia 1871 r. w wieku prawie 94 lat.

Kontynuował pragnienia ojca

Franciszek Nawrocki „Jakub Nawrot”

Kazimierz był drugim po ojcu Marcinie z rodziny, który wystąpił przeciwko zaborcy. Jego syn Franciszek wraz ze starszym bratem Janem Nepomucenem, siostrą Józefą i młodszym Mikołajem wychowywał się w Konarzewie. 

Używał nazwiska Jakub Nawrot. Używał go z tych samych powodów dla których zmienił nazwisko na Nawrocki. Powodem było bezpieczeństwo rodziny (w przypadku zmiany nazwiska na Nawrocki modne było też tzw. uszlachetnianie nazwiska, szczególnie jeśli małżonką była osoba zacna jak np. Teresa Sadowska c. Stanisława, pochodząca z zamożnego rodu szlacheckiego herbu Lubicz).

Rodzina Jana Nawrockiego (pierwszy z prawej) ok. 1909 r.

W czasie Wiosny Ludów w 1848 r. Franciszek stanął na czele małego oddziału. –Początkowo oddział Franciszka – Jakuba Nawrota liczył 29 kosynierów lecz po przybyciu do Krotoszyna jego liczebność zwiększyła się do ponad 30. Jakub Nawrot był znakomitym jeźdźcem, stąd wyznaczono go wraz z małym oddziałem do grupy rozpoznawczej i osłonowej. W tym zrywie walczył jeszcze pod Miłosławiem. 15 lat później wziął udział w powstaniu styczniowym. Uratował nawet samego gen. Mariana Langiewicza, później gen. Edmunda Taczanowskiego. Po powstaniu został przymusowo wcielony do armii pruskiej. Walczył jeszcze w wojnie z Danią (1864), Austrią (1866) i Francją (1870 – 71). – Zmarł w Konarzewie, stając w obronie godności i własnej ziemi przed zaborcą niemieckim.

W 1912 roku latem twardo zastawił drogę żandarmowi pruskiemu… próbującemu wejść do jego domu, w celu zabrania szabli i kosy powstańczej. Warto dodać, że w chwili śmierci Franciszek miał 95 lat.

W Wolnej Polsce

Por. mar. Stanisław Nawrocki

Franciszek nie doczekał Wolnej Polski, jednak dwaj jego młodsi synowie Jan Kanty i Michał – już tak (Franciszek miał w sumie 10 dzieci – dwoje zmarło po urodzeniu). Michał (1864 – 1946) urodzony w Krotoszynie, gdy wybuchło powstanie wielkopolskie w 1918 r., był kurierem cywilnym i członkiem Straży Ludowej. Z zawodu był szewcem. Z żoną Katarzyną zd. Mocydlarz miał 9 dzieci. Jan Kanty Nawrocki (1861 – 1943) był z kolei krawcem.      W trakcie powstania wielkopolskiego był członkiem Straży Ludowej. –Nazywano go „Namiestnikiem Patriotyzmu”.

Potomkowie Jana Kantego

Na szczególną uwagę zasługują dzieci Jana Kantego Nawrockiego. Najstarszym był Leon (1887 – 1914). – Leon był osobistym sekretarzem (pracownikiem kancelarii) znanego  i wybitnego polityka śląskiego Wojciecha Korfantego i musiał uciekać na rowerze przed żandarmami pruskimi – w konsekwencji przemarzł w lesie milickim i krotoszyńskim a po dotarciu do Krotoszyna wycieńczony zmarł na zapalenie płuc.

Jego bratem był Władysław (1891 – 1940), który został członkiem krotoszyńskiego „Sokoła”, sekretarzem a nastepnie wiceprzewodniczącym. Następnie uczestnikiem powstania wielkopolskiego i wojny polsko – bolszewickiej. Był kapitanem oraz kawalerem orderu Virtuti Militari V kl. i Srebrnego Krzyża Zasługi. – Cechowało go nadzwyczajne poczucie obowiązkowości oficerskiej i poświęcenie się, czego przykładem było to, że będąc chorym, nie odszedł do szpitala, a pozostał na służbie. Jego piękna historia kończy się jednak tragicznie.

Kpt Władysław Nawrocki

W 1939 r. trafił do batalionu zapasowego 56. pułku piechoty Wielkopolskiej. To właśnie żołnierze tego baonu trafili do niewoli sowieckiej.

W 1940 r. kpt. Władysław Nawrocki został zamordowany przez sowietów. W 2007 r. prezydent RP Lech Kaczyński awansował go na stopień majora. Jego brat Stanisław (1891 – 1932) również trafia do armii pruskiej, by później walczyć w powstaniu wielkopolskim, a w 1920 – wojnie polsko – bolszewickiej. Był kawalerem Krzyża Walecznych, porucznikiem marynarki i oficerem Floty Pińskiej. Zginął tragicznie w Brześciu. Edward (1893 – 1951), syn Jana również walczył w armii pruskiej i powstaniu wielkopolskim (dopiero od lutego 1919). Był wywiadowcą. Ostatnim bratem, który dożył sędziwego wieku (1904 – 1985) był Antoni. Przybliżył on historię swojego rodu w książce „Potomek banity”. Był znanym regionalistą krotoszyńskim. Uratował wiele obrzędów ludowych i przyśpiewek przed zapomnieniem.

Potomkowie Michała

Święcenia ks. Krzysztofa Nawrockiego przez prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego

Fotografia powyżej: W rzeczywistości są to święcenia ks. Jerzego Nawrockiego. Ksiądz Prałat Krzysztof Nawrocki też był wyświęcany w Gnieźnie przez Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Potomkami powstańca Michała Nawrockiego byli: Stefan – harcmistrz i kupiec, współorganizator harcerstwa w powiecie krotoszyńskim, w Pleszewie oraz Miłosławiu.  Stanisław – członek krotoszyńskiej Straży Ludowej, uczestnik powstania wielkopolskiego oraz wojny z Rosją Sowiecką 1920 roku (otrzymał Krzyż Walecznych) oraz najmłodszy powstaniec Feliks.

– Mało kto wie, ale to właśnie on, mały Felek pierwszy wpadł z impetem do nowo otwartej w 1919 roku sali teatralnej Hotelu Bazar z okrzykiem na ustach: „Mężczyźni do broni! Powstanie!”…Wyprzedził swojego brata Stanisława, który powtórzył podobny okrzyk. Tak rozpoczęło się powstanie wielkopolskie 1919 na terenie powiatu krotoszyńskiego. Było to pierwszego stycznia 1919 roku. Hotel, w którym znajdowała się ta sala obecnie jest siedzibą przedszkola „Bajka”  (Krzysztof Nawrocki uczęszczał do tego przedszkola w latach 1965-1969). W okresie międzywojennym Feliks zajmował się kupiectwem. W czasie wojny był prześladowany przez Niemców, a w czasach stalinowskich – przez komunistów. – Feliks żył długo, zmarł w 2002 roku, mając prawie 91 lat.

Jednym z jego 8 dzieci (troje zmarło w czasie wojny) był Eugeniusz (1940 – 2011), pracownik Urzędu Miejskiego w Krotoszynie, a w latach 1973 – 1981 Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego. – W latach 60. i 70. był często śledzony i zastraszany – wspomina swojego ojca major Nawrocki. Jego kariera uległa zahamowaniu, kiedy w latach 80. wstąpił do „Solidarności”. Później pracował jako pomocnik na budowie, dekarz czy kupiec. Poeta i autor kilku książek -tomików np. “Romantyczność”, czy “Zapach Kobiety”. Wśród innych potomków Michała możemy znaleźć Hieronima (dyrektora i twórcę Ośrodka Szkolno – Wypoczynkowego WOSiR ” Borki w Swolszewicach Małych k. Tomaszowa Mazowieckiego), ks. Jerzego (proboszcza parafii w Trlągu w woj. kujawsko – pomorskim), ks. Krzysztofa (proboszcza parafii w Kępnie) czy Waldemara (dyrektora Spółdzielni Metalowców „Kotlarz” w Pleszewie). Dwóch członków rodziny Nawrockich zostało odznaczonych krzyżami Virtuti Militari (Władysław dwukrotnie oraz raz Jan Nepomucen), a kolejnych dwóch “Krzyżami Walecznych”. Trzy córki Stefana Nawrockiego zostały zakonnicami (Bonifilia, Genezja, Domicjana).

Po kądzieli

Feliks Nawrocki w 1935 r.

Ludwik Danielak

       Żoną Eugeniusza Nawrockiego była Krystyna zd. Danielak (zm. 2008). Była m.in. księgową w Lidze Obrony Kraju oraz członkinią chórów krotoszyńskich. Jej ojcem był Ludwik Danielak (1909 – 1939) harcerz, skautmistrz, organizator harcerstwa na ziemi zdunowskiej, szachista, pocztowiec i uczestnik kampanii wrześniowej. – Był wychowawcą wielu wybitnych harcerzy i żołnierzy AK jak: Franciszek Jaskulski „Zagończyk”, Czesław Bardzik, Jan Matuszczyk, Józef Podemski i wielu innych. Ojciec Ludwika – Walenty Danielak był emisariuszem, radnym Zdun i założycielem zdunowskiej restauracji, a sam Ludwik był początkowo harcerzem, jako twórca 8. drużyny harcerskiej im. Zawiszy Czarnego w Zdunach. Zginął w 1939 r. wypełniając patriotyczny obowiązek do końca. W 2003 r. premier RP Leszek Miller przyznał mu tytuł „Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny”. – Dla uczczenia 80. rocznicy śmierci oraz wybuchu II wojny światowej w Krotoszynie, w dniu Łącznościowca i Pocztowca, podjęta została decyzja o odsłonięciu tablicy poświęconej m. in. Ludwikowi Danielakowi. Odsłonięcie nastąpi w 2019 roku w Krotoszynie. W 2016 roku Poczta Polska wydała okolicznościową kartę pocztową oraz datownik poświęcony Ludwikowi Danielakowi.

Domagalscy herbu Bończa

Poniżej z lewej plut. Wenancjusz Domagalski a z prawej Jan Domagalski z Ireną.

Wśród przodków i krewnych Krzysztofa Nawrockiego znaleźli się również ppor Jan Domagalski (1799 – 1854?), lekarz wojskowy 1 Dywizji Piechoty, uczestnik powstania listopadowego, ppor Wawrzyniec Domagalski herbu Bończa (1801 – 1868), oficer 1 DP i również uczestnik powstania listopadowego, czy ppor. Lucjan Domagalski (1910 – 1983?), oficer II Korpusu gen. Władysława Andersa, uczestnik bitwy pod Monte Cassino. Domagalscy to przodkowie babci ppłk. Krzysztofa F. Nawrockiego – Ireny Domagalskiej (żony Feliksa Nawrockiego). Bratem Ireny był plut. Wenancjusz Domagalski z Krotoszyna, uczestnik kampanii wrześniowej w składzie 56. pp Wlkp. Ojciec Ireny Nawrockiej zd. Domagalskiej i Wenancjusza – bosman Jan Domagalski był krotoszyńskim architektem i uczestnikiem powstania wielkopolskiego w randze podnaczelnika Straży Ludowej. Był on też zastępcą w krotoszyńskim kole Związku Powstańców Narodowych RP, w latach 1933 – 1939.

Podpułkownik Krzysztof Feliks Nawrocki

Kpt Krzysztof Nawrocki z Jadwigą Piłsudską – Jaraczewską (córką marszałka Józefa Piłsudskiego) w 1995 r.

Krzysztof Feliks Nawrocki urodził się w Krotoszynie w 1962 r., jako syn Eugeniusza i Krystyny zd. Danielak. W latach 1973 – 1978 był harcerzem. W 1985 r. skończył Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Łączności w Zegrzu k. Warszawy. Służył on w 6. Pomorskim Pułku Łączności, a potem w 36. Specjalnym Pułku Lotnictwa Transportowego. W 1993 r. został kapitanem, a w 1998 r. – majorem. W latach 1998 – 2003 kontynuował studia doktoranckie z tematyki historii wojskowości. Obecnie jest inspektorem ds. obronności i bezpieczeństwa w podmiotach leczniczych w Warszawie.

W latach 1983 – 2017 napisał ponad 160 wierszy, oraz 18 pieśni i piosenek. Autor tomiku wierszy pt. “Polska Miłością, Kobietą i Światłem”, a także twórcą systemu ZMIM 2009, traktującym o zabezpieczeniu medycznym imprez masowych. W 2012 podczas organizacji Mistrzostw Europy EURO 2012 w piłce nożnej był konsultantem ewakuacyjnym w razie zagrożeń terrorystycznych w Strefie Kibica w Warszawie. 22 lutego 2017 roku Minister Obrony Narodowej awansował go do stopnia podpułkownika rezerwy. To właśnie on kontynuuje rodzinną tradycję wojskową i patriotyczną.

ŁUKASZ CICHY