Herb rodowy Krucina (Krucyni, Krucini) – dotyczył także Nawrotów pochodzących z Wielkopolski

– dolna gwiazda często symbolizowała światło lub oświecenie (w Nawry kaganek), krzyże wiary są dwa, podobnie jak w herbie własnym „Nawry”
(z osobistego nadania przez Kazimierza Wielkiego jego przodkowi Janowi Czarnemu, dworzaninowi Macieja Borkowica – około 1359-1362 roku, po tzw. Konfederacji Wielkopolan). Dodatkowym elementem na tarczy herbu Nawry były jeszcze dwa miecze, symbolizujące gotowość do obrony Ojczyzny.

*****

W taki właśnie sposób w rejon Konarzewa i Baszkowa trafił żołnierz, komorzy Marcin Nawrot. Z obawy przed represjami ze strony zaborców za udział w Konfederacji Barskiej, musiał początkowo przez jakiś czas zmieniać miejsce zamieszkania. Między innymi z tych samych powodów w późniejszym okresie jego synowie około 1796 (Kazimierz) i 1803 (Wojciech) roku zmienili swoje nazwiska na Nawrocki. Marcinowi Nawrotowi nadano przydomek (cognomine )„Wielki” (widniejący w zapisie po jego śmierci). Przydomek ten związany był zarówno z jego udziałem w Konfederacji Barskiej 1768 – 1772 oraz w Powstaniu Kościuszkowskim 1794 roku. Prawdopodobnie związany był też z jego późniejszą działalnością dworską i społeczną w Konarzewie i Szczerkowie.

Według archiwistów i genealogów, to niezwykle rzadki przypadek, aby nie król i nie władca, otrzymał taki przydomek po śmierci. Marcin Nawrot – Wielki, od 1769 do 1770 roku, był przedstawicielem organów władz konfederacji barskiej na terenie Wielkopolski. Podlegał pod Izbę Konsyliarską. Zajmował się wtedy nakładaniem i pobieraniem podatków oraz kontrybucji na rzecz utrzymania wojsk konfederackich.

Od 1779 roku  był prawdopodobnie współpracownikiem późniejszego generała Antoniego Madalińskiego (wtedy porucznika i dowódcę garnizonu w Zdunach. Spotykał się z nim w Baszkowie, gdzie Madaliński miał swoje własności. W czasie jego pobytu na dworze konarzewskim i szczerkowskim współpracował z ówczesnymi właścicielami dworku: Józefem i Ludwiką Potockimi, którzy byli dziedzicami do 1779 roku, a następnie ze Stanisławem Dobrskim  (od 1789)  i  Józefatą Dobrską  (1804).   Cała  rodzina  Nawrotów, a potem Nawrockich, mieszkała na dworze w Konarzewie.

W czasie Powstania Kościuszkowskiego w Wielkopolsce w 1794 roku, organizował w rejonie Konarzew-Baszków-Szczerków-Bestwin oddział powstańczy, który koncentrował się w rejonie Jutrosina, a następnie wyruszył w kierunku Śremu i Kościana – pod dowództwem porucznika Franciszka Budziszewskiego, by wesprzeć wojska gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Marcin był człowiekiem oddanym i pomocnym ludowi, wspierał działania charytatywne.

W  późniejszych  latach  Rodzina Nawrotów –  z  powodu  udziału  Jego  i  innych członków rodziny w powstaniach  narodowych,  w wyniku  licznych  konfiskat, stopniowo traciła ziemie, które posiadała w okolicach Jaroszewa, Jeżyc, Pawłowa, Szelejewa i Strzelec Wielkich.

Rodzina Marcina Nawrota “Wielkiego”

Jego dwaj synowie Kazimierz Nawrocki (ur. 1778) i Wojciech Nawrocki (ur. 1783), urodzili się już w Konarzewie pod nazwiskiem Nawrot. Pierwszy z nich był kupcem i tabernatorem (od 1800 roku był posiadaczem tawerny).
Mieszkał na dworze w Konarzewie, a drugi syn Wojciech był zarządcą i szefem kucharzy na dworze w Baszkowie. Synem  Kazimierza  Nawrockiego  –  herbu  Nawry i Teresy z Sadowskich – herbu Lubicz, był Franciszek Nawrocki (Jakub Nawrot) – ur. w 1817 roku, uczestnik powstań narodowych 1848 i 1863.

Rodzicami Teresy Sadowskiej byli Stanisław i Zofia Sadowscy (h. Lubicz) z Gaju k. Góry Św. Małgorzaty. Starszy syn Kazimierza oraz Teresy i wnuk Marcina Nawrota, Jan Nepomucen Nawrocki  (ur. w 1813)  –  podobnie jak jego ojciec i dziadek był powstańcem. Już jako młody rekrut Jan Nepomucen brał udział                           w Powstaniu Listopadowym 1830 – 31 (2pu). Był kawalerem srebrnego Krzyża Virtuti Militari. Marcin Nawrot miał też wnuczkę Józefę i wnuka Mikołaja.

Wnuk jego Franciszek Nawrocki doczekał 4 synów i 6 córek. Dzieci i wnuki synów Franciszka:  Jana Kantego (krawca) i Michała (szewca) były lub są wybitnymi patriotami i pełniły lub nadal pełnią ważne funkcje społeczne;
mjr Władysław Nawrocki (kawaler Virtuti Militari) – szef Sztabu Straży Ludowej na powiat krotoszyński w Powstaniu Wielkopolskim, bohater wojny z Sowietami w 1920 roku – zginął w Katyniu, Leon Nawrocki – sekretarz Wojciecha Korfantego, por. mar. Stanisław Nawrocki (Krzyż Walecznych) – oficer Flotylli Pińskiej w Brześciu nad Bugiem, sierż. Edward Nawrocki – uczestnik I wojny światowej i wojny 1920 roku.

Kpr. Stanisław Nawrocki s. Michała – uczestnik Powstania Wielkopolskiego i wojny 1920 (Krzyż Walecznych). harcerz i kupiec Stefan Nawrocki, kupiec
i demokrata Feliks Nawrocki, proboszcz parafii w Kępnie:  ks. kan. Krzysztof Nawrocki,  proboszcz parafii w Trlągu ks. Jerzy Nawrocki (zm. 2017), czy dyrektorzy zakładów, firm państwowych i spółdzielni: Hieronim Nawrocki z Tomaszowa Mazowieckiego (Borki), Kazimierz Nawrocki z Ostrowa Wlkp. oraz Waldemar Nawrocki z Pleszewa („Kotlarz”).

Eugeniusz Jan Nawrocki s. Feliksa i Ireny z Domagalskich (herbu Bończa) był wieloletnim kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w Krotoszynie oraz dziennikarzem „Rzeczy Krotoszyńskiej”. Córki Stefana Nawrockiego i Marii z Drygasów są zakonnicami: Bogumiła, Barbara i Stefania. Ostatnia z nich pracowała wiele lat w Domu Polskim w Rzymie (1978 – 2005).

***

Marcin Nawrot  był  nazwany  przez  Baszkowian,  Salnian,  Szczerkowian i Konarzewian „Wielkim”, zmarł w Szczerkowie na przełomie wieków – w 1806 roku, mając ponad 68 lat. Według dokumentacji archiwalnej Marcin zmarł na gruźlicę, nosił przydomek (cognomine), równy (seu) nazwisku -„Wielki”. Kazał potomnym pochować się w kierunku północnym („Sepultus versus septemtrionen”)…gdyż tak ukochał Wielkopolskę i rodzinne strony w okolicach Gniezna. Pochowany został w Baszkowie.

Najstarszymi znanymi przedstawicielami rodu Nawrotów i Nawrockich są Paweł Nawrot (ok. 1435~1514`; przyjęcie nazwiska około 1479) f. Nawry – Jaroszewo k. Gniezna i Wawrzyniec Nawrot h. Krucyni (1564) – sługa Ożarowskiego w Krakowskiem (A.b.K.S ks. p. 60. II f.57). W powieści historycznej opartej na wspomnieniach Franciszka Nawrockiego (Jakuba Nawrota) pt. „Potomek Banity” ( w opr. aut. A. Nawrockiego, Muzeum Regionalne im H. Ławniczaka w Krotoszynie) wymienione są także postacie Jana Czarnego – ok. 1333 – 1406 (m. dworzanin Maćka Borkowica) i Kazimira zwanego już „Nawróconym” (ok. 1386 – 1457), ojca Pawła Nawrota…

***

Opracował: mjr Krzysztof Nawrocki

Bibliografia:

– Stanisław Pilarski, Konferderacja Barska w Kcyni i w okolicach, wyd. PWN, Toruń 1997

– ppłk Krzysztof Feliks Nawrocki, „Dzieje rodzin z południowej Wielkopolski: Nawrocki – Danielak – Domagalski”,  Warszawa 2014, wyd. pierwsze;

– Dane genealogiczne, związane z rodziną Marcina Nawrota – Kwerendy genealogiczne nr KG1/2015 i KG2/2015 realizowane na wniosek mjr. Krzysztofa F. Nawrockiego, prowadzona w marcu oraz w czerwcu 2015 roku, przez kustosz Joannę Lewandowską z Archiwum Archidiecezji w Poznaniu;

– Antoni Nawrocki, Wspomnienia starego człowieka, wyd. Krotoszyn 1968, Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie;

– Antoni Nawrocki, Potomek Banity, wyd. Krotoszyn 1971, Muzeum Regionalne im. H. Ławniczaka w Krotoszynie;

– A. b. K. S.  ks. p. 60. II f.57.

– J. Łukaszewicz, Krótki historyczno-statystyczny opis miast i wsi w dzisiejszym powiecie krotoszyńskim – od najdawniejszych czasów aż po rok 1794;

– P. Anders, Powiat Krotoszyński, WBR Poznań 2001;

-D. Kosiński, Krotoszyn, Poznań 1996;

– Monografia – Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. ks. Jana Twardowskiego – Konarzew;

– Zdunowski Portal Historyczny – 2016, ZPH